Ag déanamh na roghanna cearta
Cad a chiallaíonn an buiséad duitse?
Ba ghnáth le daoine bheith ag
éisteacht le fógairt an bhuiséid le fáil amach an raibh méadú
ar luach peitreal, an raibh luach ólacháin agus toitíní ag dul
suas, nó an raibh athruithe a ndéanamh chun cáin a ardú nó an
dól a ghearradh.
Ar na blianta deireanacha seo tá an
buiséad ag crochadh go bagrach os ár gcionn agus is ábhar eagla é
do mhórchuid teaghlaigh. Tá €25billiún tógtha amach i gcánacha
agus i gciorruithe ó thús na géarchéime seo agus tá sé
beartaithe ag an rialtas ar a laghad €9billiún eile a thógáil
chun sprioc an Chomhaontú Cobhsaíochta agus Fáis de 3% a bhaint
amach. Buailfidh buiséad na bliana seo féin luach €3.5billiún i
gcánacha agus i gciorruithe orainn. Le linn seo, sa chúlra, táthar
ag leanúint ar aghaidh ag déanamh íocaíochtaí le
banna-shealbhíirí bainc agus nótaí gealltanais (go dtí seo tá €64billiún tugtha do an bainc) agus
diúltú leanúnach an rialtais an eacnamaíocht a spreagadh agus
poist a chruthú.
Is é polasaí an rialtais seo, díreach
mar a bhí ag an rialtas deireanach, ná ‘coigeartú’ a dhéanamh
a thitfidh n’os troime orthu siúd is lú acmhainn.
Is é an gnáth-chleachtas atá ann
anois in am buiséid ná; cánacha orthu siúd is ísle pá,
fáisceadh teaghlaigh atá craplaithe ag fiacha morgáistí agus
billí ag éirí thuas orthu, ionsaí ar earnáil an mhíchumais,
slad ar ospidéil agus ar scoileanna, agus stróiceadh ar ghréasáin
phobail tuaithe.
N’ éisteann daoine anois leis an
bhuiséid le fáil amach cén luach a bheidh ar ólachán nó ar
pheitreal. Éisteann siad anois le fáil amach an mbeidh siad ábalta
bia agus éadach a choinneáil le na bpáistí, an mbeidh siad in ann
billí Leictreachais a íoc, peitreal a chur sa charr agus d’on a
choinneáil os a gcionn. Beidh cuid acu ag coimhéad an bhuiséid go
bhfeice siad an féidir le na gclann theacht na bhaile as Sasana, An
Astráil nó as Ceanada.
Beidh siad ag smaoineamh an ndéanfaidh
an stát seo todhchaí fhiúntach a thairiscint a choíche arís sa
dóigh is gur bhféidir le na gclann atá ar imirce filleadh ar ais.
Beidh a fhios acu gur imigh 87,000 duine anuraidh i gcuideachta a
gclann féin agus go bhfuil sé measta go mbeidh an méid céanna ag
imeacht ar an bhliain seo chugainn.
Tá daoine ligthe síos go holc ag an
rialtas nua seo. Gheall an Lucht Oibre cosaint don leochaileach ag am
buiséid agus anois tá siad ag díriú ar pháistí, ar lucht
míchumais agus ar an aosach.
Gheall Fine Gael deireadh a chur le
fabhraíocht pholaitiúil agus go mbeadh ré nua oscailteachta ann
ach anois tá an tAire Sláinte, (a chuirfidh tuilleadh ciorruithe
sláinte i bhfeidhm sa bhuiséad seo) ina shiombail de chóras
polaitíochta atá ag cliseadh.
Tá buiséid faoi roghanna. An dtugann
tú isteach cáin mhaoine dírithe ar theaghlaigh atá faoi bhrú
trom cheanna féin nó an dtugann tú isteach cáin rachmais agus
iarraidh ar lucht an tsaibhris níos mó a thabhairt? An ngearrann tú
an pinsean stáit nó an athraíonn tú cáin ar phinsean
príobháideach? An ndíríonn tú ar liúntas leanaí nó
an íslíonn tú pá polaiteoirí, príomhfheidhmeannaigh agus stáit
sheirbhísigh sinsearacha? Go bunúsach – an gcloíonn tú le
cánacha agus ciorruithe chun an easnamh a ísliú nó an amharcann
tú ar an gheilleagar i gcoitinne agus na fíor fhadhbanna sna
figiúirí fostaíochta, san earnáil baincéireachta agus sna
figiúirí imirce a fheiceáil?
Sin na roghanna atá os comhair an
rialtais. Go dtí seo tá sé léirithe ag Fine Gael, Lucht Oibre
agus Fianna Fáil gur na roghanna m’chearta amháin is féidir leo
a dhéanamh – roghanna cladhartha.
Creideann Sinn Féin go bhfuil ról an
rialtais sa gheilleagar i bhfad níos mó ná go díreach a bheith ag
ísliú an easnaimh ag deireadh na bliana. Táimid i dtólamh ag
léiriú an géarghá atá le infheistíocht i gcruthú poist agus
táimid i ndiaidh plean spreagtha €13billiún a sheoladh ar na
mallaibh agus réimse de chéimeanna eile chun poist a chaomhnú agus
a chruthú. Táimid de shíor ag argóint gur cheart deireadh a chur
le tarrtháil na mbainc agus na sealbhóirí bannaí. Agus táimid
go buan ag leagan amach céimeanna féaráilte chun fás a spreagadh
agus chun réiteach ciallmhar a fháil ar an easnamh, ach nach
ndéanann dochar de theaghlaigh nó de sheirbhísí.
Tá sé leagtha amach againn in ár
mbuiséad malartach an dóigh le coigeartú easnaimh de €3.5billiún
atá an rialtas ag iarraidh don bhliain seo chugainn a dhéanamh. Tá
moltaí caiteachais nua leagtha amach againn fosta chun feabhas a
chur ar bheatha daoine.
Tá i bhfad níos mó i mbuiséad
malartach Shinn Féin ná an sprioc de €3.5billiún a aimsiú. Seo
buiséad a dhéanann difríocht – difríocht in airgeadas an stáit
agus i saol na ndaoine.
Tá na roghanna cearta i mbuiséad
Shinn Féin.
Nua chaiteachas molta (€338.68milliún)
Cosaint cearta páistí (€163milliún)
- Leabhair scoile saor in aisce do
gach páiste sa stát €45milliún
- Ardú de €16.50 ar an díolúin
tuilleamh ar Iocaíocht aonthuismitheora go €146.50 sa
tseachtain: €32milliún
- Buiséad béilí scoile a dhúbailt
go €70 milliún agus soláthar a leathnú amach: €35milliún
- Síniú de 6 seachtain’ a chur
le tréimhse an Liúntais Breosla: €51milliún
Faoiseamh do theaghlaigh
(€30.68milliún)
- Na 950,000 uair de chúnamh baile a
thabhairt ar ais: €16.9milliún
- Aischur an liúntais ábhair agus
traenála do rannpháirtithe Fosta’ocht Pobail: €12.5 milliún
- Isliú de €10 ar an táille
freastála ar ionad T&E ospidil gan atreorú ú dhochtúir
teaghlaigh go €90: €1.28 milliún
Soláthar foirne do sheirbhísí
túsline (€145milliún)
- An bac ar earcaíocht a tharraingt
siar chun 3,500 a fhostú ar fhoirne túslíne: €145milliún
Cánacha nua tar éis coigeartú
cánach (€2.758billiún)
Feabhas ar Iniúchtaí ioncaim
(€100milliún)
- Theacht anuas go láidir ar an
mhargadh dubh agus ar dhearbhuithe bréagacha: €100milliún
Cánacha Ioncaim (€456.5milliún)
- Triú banda cánach de 48% ar
ioncaim os cionn €100,000: €365milliún
- Ráta nua çSPC Fostúir’ de
15.75% ar an mhéid sin d’ioncaim atá thar €100,000:
€91.5milliún
Cánacha Rachmais (€1.110billiún)
- Cáin de 1% ar ghlanrachmas os
cionn €1 milliún i bhfeirmeacha rathúla, súcmhainn’ gnú, 20%
de thithe teaghlaigh agus stúr pinsin fágtha amach as: €800
milliún
- An Cháin Ghnúcháin Caipitiúil a
ardú ú 30% go 40%: €160 milliún
- Cáin ar Fháltais Chaipitiúla a
ardú ú 30% go 40% agus na tairseacha a isliú 25%: €150 milliún
Faoiseamh cánacha (€969milliún)
- Caighdeánú ar faoiseamh cánach
saorthoilteanach (ach amháin síntiúis charthanachta) - €969milliún
Tiarnaí Talún (€177milliún)
- Laghdú ar asbhaintí ús
morgáiste atá ceadaithe in éadán ioncaim cíosa ú 75% go 40% -
€157 milliún
- ÁSPC a chur ar ioncaim cíosa:
€20 milliún Pinsin phr’obháideacha - (€126milliún)
- Ardú ar shuimeanna inchánacha ú
shárphinsin - €13milliún
- Laghdú ar theorannú thuarastail
pinsin choibhneasa go €75k - €113milliún
Cánacha nua (€243.5milliún)
- Cáin de 5% ar chearrbhachas i
siopa ar an gcúrsa agus ar idirlíon, íoctha ag na tomhaltúirí - €243.5milliún
Coigeartú Cánach (-€423.7milliún)
- Coigeartú ar thaobh na cánach
chun gur féidir tuarastáil phoibl’ a theorannú (-€115milliún)
- Mál ar pheitreal agus d’osal a
laghdú 5% (-€177.7milliún)
- Iad siúd uile atá ar ’osphá
(€17,542) a thabhairt amach as an MSU ag d’olmhú 296,000
saorthaithe breise (-€131milliún)
Cáin Tugtha-Anonn (€220milliún)
- Cáin bliana iomlán tugtha anonn ú
bhearta cánacha bhuiséid na bliana anuraidh - €220milliún
Coigiltis (€1.044billiún)
Leas Súisialach (€67milliún)
- Maithiúnas leasa shúisialaigh
- €55milliún
- Forchúiteamh íocaíochtaí ú
fhostúirí i gcásanna d’fhostú éagúracha - €12milliún
Sláinte (€712.5milliún)
- Costas iomlán cúram sláinte
príobháideach taobh istigh d’ospidéil phoiblí a chur i bhfeidhm - €432.5milliún
- Coigiltis breise a dhéanamh ar
chúgaisí brandáilte agus ionadú aicmeach iomlán a chur i
bhfeidhm - €280milliún
Oideachas (€22milliún)
- An fúirdheontas poiblí do
scoileanna príobháideacha a chéimniú amach thar cúig bliana - €22milliún
Tuarastail (€204.5milliún)
- Teorainn, ar bhonn práinne, de
€100,000 a chuir ar phá sa tseirbhís phoiblí agus sa
státsheirbhís ar feadh 3 bliana - €102milliún
- Teorainn de €100,000 ar
thuarastail feidhmeannach na gCoistí Gairmoideachais ar feadh 3
bliana - €413,201
- Teorainn de €100,000 ar phá
bainisteoirí Contae agus Cathrach ar feadh 3 bliana - €1.46milliún
- Teorainn de €100,000 ar phá
Phríomhfheidhmeannaigh ghníomhaireacht stáit neamhthráchtála ar
feadh 3 bliana - €2.5milliún
- Aistharraingt íocaíocht
speisialta pinsin scoiran Rúnaí Ginearálta An Choiste um
Ceapacháin
Ardleibhéil €1.6milliún
- Teorainn de €150,000 ar phá
chomhairleoirí ospidéil ar feadh 3 bliana - €90milliún
- Laghdú 25% ar tháillí boird
ghníomhaireachtaí stáit - €6.5milliún
Pá agus liúntais Oireachtais
(€5.58milliún)
- Tuarastáil rialtais a ghearradh
anuas go €100,000, TD go €75,000 agus Seanadúirí go €60,000 - €4.3milliún
- Deireadh a chur le liúntais Dála
agus Seanaid (Ceann Comhairle / aoirí / ceannairí Seanaid) - €335,177
- Deireadh le liúntais cathaoirligh
coistí - €230,702
- Deireadh le Íocaíochtaí
Choimisiún Thithe an Oireachtais - €76,000
- Deireadh le sár-liúntais do Airí
Súisearacha - €34,000
- Teorainn de €80,051 ar phá
‘comhairleoirí speisialta’ do Airí (túsphointe pá pr’omh
oifigeach) - €494,481
- Deireadh le liúntas fún púca do
bhaill an Oireachtais - €113,000
Ilghnéitheach (€32.46milliún)
- Laghdú de 15% ar chaiteachas an
rialtais ar scairdeitleán - €172,000
- Laghdú de 15% i dtáillí
proifisiúnta - €20milliún
- Sprioc shábháil de 10% i
gcaiteachas theileachumarsáide: Sábháil de - €2.29milliún
- Tuilleadh laghduithe ar phinsean an
earnáil phoiblí do lucht ardioncaim - €10milliún